۱. آغاز تردید در میان سنگ و چوب

مسیح در این رمان نه از آسمان می‌آید و نه بی‌نقص است؛ او یک نجار ساده است که دچار تردید و ضعف است. از همان ابتدا درونش پر از تشویش است و از مأموریت‌ الهی‌اش می‌گریزد. کازانتزاکیس او را در جهانی از درد و دوگانگی رها می‌کند. او می‌خواهد زندگی معمولی داشته باشد، ازدواج کند، خانواده‌ای تشکیل دهد. اما صداهایی از درون و بیرون او را به مسیری دیگر می‌خوانند. تصویری از مسیح می‌بینیم که به‌شدت زمینی، اما از درون متلاطم است. شک، ایمان را می‌بلعد و بعد باز زاده می‌شود.

۲. وسوسه‌هایی از عشق، خانواده و صلح

در نقطه‌ای حیاتی، مسیح وسوسه می‌شود تا مأموریت الهی‌اش را ترک کند و زندگی معمولی‌ای با مریم مجدلیه بسازد. این وسوسه‌ها بسیار انسانی‌اند؛ نیاز به عشق، آرامش، فرزندان، و دوری از رنج. در ذهن او، صحنه‌هایی از زندگی مشترک و صلح‌آمیز شکل می‌گیرد. این فانتزی نه تنها زیبا بلکه ویران‌کننده است، چون بازتابی از چیزی‌ست که نمی‌تواند داشته باشد. کازانتزاکیس مرز میان واقعیت و خیال را به‌هم می‌ریزد. مسیح باید انتخاب کند: صلیب یا خانه‌ای پر از نور؟ و این انتخاب، بنیاد داستان است.

۳. یهودا: خیانت یا عشق؟

در روایتی بی‌سابقه، یهودا تنها یک خائن نیست؛ او نماینده‌ی ضرورت است. یهودا برخلاف تصویر سنتی، مأمور الهی است تا مسیح را به مسیر قربانی شدن سوق دهد. رابطه‌ی میان این دو، پر از پیچیدگی‌ و اعتماد است. خیانت، وظیفه‌ای می‌شود مقدس. کازانتزاکیس در این بخش کلیشه‌ها را می‌شکند و یهودا را به یکی از عمیق‌ترین شخصیت‌های کتاب تبدیل می‌کند. تضاد خیر و شر رنگ می‌بازد. گویی برای آن‌که نجاتی باشد، باید خیانتی در کار باشد.

۴. صلیب به‌مثابه رهایی

در نهایت، صلیب نه یک پایان بلکه آغازی نو است. هنگامی که مسیح به صلیب کشیده می‌شود، وسوسه‌ها دوباره به سراغش می‌آیند. اما او این‌بار بیدار شده و وسوسه را کنار می‌گذارد. در لحظه‌ای دردناک اما رهایی‌بخش، می‌پذیرد که رسالتش فراتر از خوشی‌های زمینی‌ست. صلیب برای او، نردبانی می‌شود به سوی آزادی روح. کازانتزاکیس صلیب را به یک نماد فلسفی تبدیل می‌کند. انسان باید از خود بگذرد تا معنا بیابد، حتی اگر این معنا با مرگ همراه باشد.

۵. الهیات به زبان بشر

این رمان الهیات را از آسمان به زمین می‌آورد. مفاهیم مقدسی چون نجات، رستگاری، وسوسه و ایمان، در قالب داستانی انسانی و ملموس بیان می‌شوند. مخاطب با شخصیتی مواجه است که باور دارد، شک می‌کند، می‌گریزد و باز بازمی‌گردد. دین در این اثر نه‌یک مجموعه‌ی آسمانی بلکه تلاشی زمینی برای رسیدن به معناست. همه‌چیز از منظر انسان تعریف می‌شود. این نگاه، رمان را از یک روایت مذهبی به یک فلسفه‌ی زندگی تبدیل کرده است.

۶. کفر یا ایمان عمیق‌تر؟

منتقدان مذهبی اثر را کفرآمیز دانسته‌اند؛ اما حقیقت این است که کازانتزاکیس در تلاش است تا ایمانی انسانی‌تر و دردآشناتر خلق کند. مسیح او، با طی کردن مسیر انسان بودن، به خدایی عمیق‌تر می‌رسد. این مسیح برای ما ملموس‌تر است، چرا که مثل ما وسوسه می‌شود. این نه توهین به مذهب بلکه کنکاشی فلسفی در قلب ایمان است. ایمان در این کتاب، نه قطعیت، که یک جدال دائم است. و در این جدال، عمق تازه‌ای از باور شکل می‌گیرد.

بررسی پیچیدگی‌های شخصیت مسیحدر این رمان، مسیح نه تنها پیامبری الهی بلکه فردی پر از تضاد و تناقض است که هم خواهان رهایی و آرامش است و هم پذیرا و تسلیم سرنوشت الهی خود. این شخصیت‌پردازی پیچیده باعث می‌شود مسیح به عنوان یک انسان با ضعف‌ها، ترس‌ها و آرزوهایش برای خواننده ملموس شود و نه صرفاً یک نماد مقدس. این نوع پرداخت، رمان را به اثری روان‌شناسانه نزدیک می‌کند.
مفهوم رنج و قربانیرنج یکی از موضوعات محوری رمان است که به گونه‌ای فلسفی و عمیق بررسی شده است. مسیح به عنوان نماد فداکاری و قربانی، بار سنگین رنج بشریت را به دوش می‌کشد. اما این رنج نه صرفاً یک درد جسمانی بلکه یک رنج روحانی است که شامل جدال با وسوسه‌ها و شک‌ها می‌شود. کازانتزاکیس رنج را نه فقط یک عذاب بلکه راهی به سوی شناخت و رستگاری معرفی می‌کند.
آزادی اراده در برابر تقدیریکی از پرسش‌های اصلی رمان، تعارض میان آزادی اراده و تقدیر الهی است. مسیح در لحظاتی تلاش می‌کند از راهی که مقدر شده فرار کند، اما سرنوشت او را به سمت صلیب می‌کشاند. این موضوع، بحث فلسفی مهمی است که رمان آن را به شکل دراماتیک و انسانی مطرح می‌کند. خواننده در این بخش با سوالاتی درباره اختیار، سرنوشت و مسئولیت مواجه می‌شود.
تاثیرات فلسفی و مذهبی گسترده«آخرین وسوسه مسیح» نه تنها یک داستان مذهبی بلکه اثری پر از آموزه‌های فلسفی است. کازانتزاکیس با بهره‌گیری از مکاتب مختلف فلسفی، از جمله اگزیستانسیالیسم، به کاوش در ماهیت وجود، ایمان و اخلاق می‌پردازد. این لایه‌های فلسفی رمان، آن را به اثری چندوجهی تبدیل کرده که خوانندگان با گرایش‌های مختلف فکری می‌توانند از آن برداشت‌های متفاوتی داشته باشند.